Odp: TORA

[Rafaela]

Tora (judaizm)
 
Według Talmudu Bóg dał Mojżeszowi na górze Synaj całość objawienia w postaci dwóch Tor: pisanej (hebr. tôrah šebiketab), czyli przede wszystkim Pięcioksięgu i ustnej (hebr. tôrah šebe‘al pe), czyli całej późniejszej tradycji. Samo słowo „Tora” nie oznacza jednak w judaizmie tylko i wyłącznie ksiąg (choć jest to znaczenie podstawowe), lecz jakby całokształt praw, które rządzą światem i człowiekiem, a które Bóg przede wszystkim objawił narodowi wybranemu. Dlatego w Hagadzie na Pesach mówi się: Pochwalonyś Ty, Wiekuisty, Boże nasz, Królu wszechświata, który wybrał nas spośród wszystkich narodów i wyniósł nas nad wszystkie języki i poświęcił nas przykazaniami Swemi. I dalej: Niech będzie pochwalony Wszechobecny, pochwalony On! Pochwalony Ten, który nadał zakon ludowi Swemu Izraela. Tora, według Żydów, została przez Boga uczyniona przed stworzeniem świata, Bóg patrzył na nią w czasie, kiedy stwarzał świat. Według mistycznego żydowskiego traktatu Sefer Jecirah (Księga stworzenia), stworzenie dokonało się przez rozmaite kombinacje dwudziestu dwóch liter Tory (czyli dwudziestu dwóch liter alfabetu hebrajskiego) – Tora więc jest niejako osnową i podstawą świata.
 
Jak wyznawcy judaizmu podchodzą do własnej świętej księgi? W liturgii synagogalnej do tej pory używa się zwojów Tory przepisywanych ręcznie. Sam proces przepisywania jest ściśle określony przez przepisy halachiczne (prawne): kopista nie może się pomylić nawet przy jednej kresce, bo inaczej cała praca pójdzie na darmo. Zwój z pomyłką nie może być używany w nabożeństwie. Torę przechowuje się w specjalnej szafce, zwanej arką, zaś jeśli zwój tak się zużyje, że nie nadaje się już do użytku, urządza mu się rytualny pogrzeb. Bardzo istotną częścią liturgicznego podejścia do Tory jest jej śpiewanie, określone sztywnymi regułami, przekazywanymi z pokolenia na pokolenie. Co prawda, w krytycznych wydaniach Biblii Hebrajskiej znajdujemy znaki mające być zapisem sposobu wykonywania śpiewu, lecz nie za bardzo wiadomo, jak ich używać, natomiast w synagogalnych zwojach nie ma ani tych znaków, ani też notacji samogłoskowej (wokalizacji). Tradycja sposobu śpiewania Tory jest swego rodzaju rabinistyczną tajemnicą.
 
Tora czytana w synagodze i studiowana w jesziwie (rodzaj uczelni rabinistycznej, w której uczy się przede wszystkim studiowania Tory i literatury talmudycznej) została napisana w języku hebrajskim i z zasady nie jest tłumaczona. Pewnym wyjątkiem są tak zwane targumy (hebr. taregumîm – „tłumaczenia”), czyli aramejskie parafrazy tekstu hebrajskiego, z których jeden – Targum Onkelos – jest, w wydaniach Tory przeznaczonych do studiów, podawany zwykle obok tekstu oryginalnego, razem z komentarzem Rasziego i innych autorytetów rabinistycznych. Od X wieku był on uznany za oficjalny przekład aramejski i czytany w synagogach palestyńskich, skąd wyparł inny targum, zwany palestyńskim[*1]. Ponieważ jednak targumy nie są przekładami w ścisłym tego słowa znaczeniu, a raczej „translacyjną interpretacją”, pewną wariacją na temat, przynależą więc raczej do Tory ustnej, czyli tradycji, której duża część nie była już pisana w języku hebrajskim. Sama natomiast tôrah šebiketab („pisana”) musi pozostać w tym języku, ponieważ jest to, jak wspomniałem wyżej, język święty (hebr. lašôn haqôdeš), język Boga, poprzez który został stworzony świat i w którym Mojżesz otrzymał Objawienie. Pewien przekaz mówi, że aniołowie nie rozumieją innego języka. Cała olbrzymia żydowska tradycja egzegetyczna, bardzo często dla nas zupełnie niezrozumiała, opiera się na interpretacji tekstu hebrajskiego. Żydzi wręcz uważają – i trudno się z nimi nie zgodzić – że czytanie Tory w tłumaczeniu jest pozbawione sensu, ponieważ ogromna część jej niezgłębionego znaczenia leży nie tylko w zamkniętych znaczeniach poszczególnych słów i określonych gramatycznych relacjach pomiędzy nimi (zawężenie do takiej postaci jest koniecznością w przekładzie), ale również w samych literach, ich imionach, wartościach numerycznych (każdej literze alfabetu jest przyporządkowana liczba z zakresu jedności, dziesiątek lub setek), ilości liter w jakimś znaczącym zdaniu lub partii tekstu, czy też w słowach będących akronimami całych zdań, tworzących nową jakość znaczeniową. Faktem jest, iż hebrajski to język bardzo specyficzny, który dzięki swojej strukturze i charakterowi pozwala na takie właśnie poszukiwania. Mają one jednak w tle przekonanie o boskim, a więc niezgłębionym sensie Tory oraz o świętości (co wychodzi na to samo) języka, w którym jest ona napisana.