|
Rafaela
Gość
|
 |
« Odpowiedz #1 : Wrzesień 06, 2010, 13:52:36 » |
|
Nadmierna surowość i represyjność wymogów przynosi najczęściej jeden z dwóch możliwych skutków: jeżeli nie jest ona połączona ze skutecznym nadzorem nad ich wykonaniem, to prowadzi do tego, że ludzie je łamią, jeśli jednak system kontroli i karania jest efektywny, wówczas te wymogi łamią ludzi. Nie sprzyja to pozytywnym przemianom w naszym świecie. Istotą człowieka i człowieczeństwa jest wolność. Jej ograniczanie na dłuższą metę do niczego dobrego nie prowadzi. Tłumaczenie, że bez wymagań nie mogłoby istnieć żadne współczesne państwo jest tak samo zwodnicze, jak tłumaczenie starożytnych patrycjuszy, że bez niewolnictwa nie mogło by istnieć ich państwo, bo kto by wtedy wykonywał codzienne, domowe prace. Nie tak dawno, w taki sam sposób, potrzebę niewolnictwa tłumaczyli plantatorzy amerykańskiego Południa: „Jeśli znieślibyśmy niewolnictwo, to kto by pracował na naszych plantacjach?” Nie przyszło im do głowy, że ludzie mogą robić coś z własnej woli, bez przymusu. Ci, którzy domagają się niewoli, przymusu, surowych praw i dotkliwego karania widzą w człowieku tylko zło. Inni, przeciwni temu wszystkiemu, którzy wiedzą, że można działać dobrowolnie, widzą w człowieku dobro. W zależności od tego co ludzie widzą w człowieku, to człowiek im objawia.
Zilustrujmy to co zostało powiedziane kilkoma przykładami. Jako pierwszy przykład niech posłuży, ogłaszany niejednokrotnie podczas suszy, zakaz wstępu do lasu. Cel takiego działania jest wzniosły, chodzi o to, żeby zmniejszyć prawdopodobieństwo zaprószenia ognia i wybuchu pożaru. Ale służby leśne nie mają odpowiednich sił i środków, aby skutecznie wyegzekwować ten zakaz. Dlatego pewna, chociaż stosunkowo niewielka część ludzi go łamie. Chodzi zwłaszcza o tych, którzy są z natury niepokorni, nieposłuszni i nieodpowiedzialni. Tacy ludzie nie przestrzegają też zwykle zasad bezpieczeństwa i to właśnie oni mogą być potencjalnymi podpalaczami. Zakaz nie powstrzymuje również tej garstki zwyrodnialców, którzy podpalają lasy z premedytacją. Pozostała większość to ludzie odpowiedzialni, którzy przestrzegają zakazu. Tacy ludzie nigdy by pożaru nie wywołali. Przeciwnie – to oni pierwsi, korzystając z bardzo popularnych już telefonów komórkowych, powiadomiliby straż pożarną, zanim dym czy ogień zostałby dostrzeżony z wieży obserwacyjnej lub z samolotu. Pozwoliłoby to szybko ugasić pożar w zarodku, oszczędzając lasy i oszczędzając na kosztach akcji gaśniczej. Jak więc widzimy, ogłaszanie takich zakazów jest nieskuteczne, bo nie stanowi efektywnej zapory dla potencjalnych podpalaczy, a równocześnie blokuje tych, którzy mogliby las uratować. Znacznie skuteczniejsze byłoby wywieszenie tablic z prośbą ostrożność z ogniem, nie pozostawianie w lesie butelek i zaalarmowanie odpowiednich służb w razie zauważenia pożaru, ponieważ w ten sposób zostałaby poruszona ta dobra, szlachetna strona człowieczeństwa. Niestety – stare nawyki i bezmyślność niektórych decydentów powodują, że wciąż ogłaszane są takie niepotrzebne zakazy.
Inny przykład to ogłaszany tu i ówdzie zakaz kąpieli. Mechanizm zjawiska jest prosty. Gdzieś, w jakimś miejscu nad jeziorem, stawem czy rzeką topi się podczas kąpieli się paru ludzi. W lokalnej prasie podnosi się krzyk, że lokalna władza nie dba o bezpieczeństwo obywateli. Niestety, lokalnej władzy nie stać na zbudowanie w tym miejscu bezpiecznej plaży, zatrudnienie ratowników, itp. Dlatego sięga się po rozwiązanie najprostsze – ustawienie tablicy z zakazem kąpieli. Teraz urzędnicy czują się całkowicie zwolnieni z odpowiedzialności za wypadki utonięcia. Jeśli ktoś się kąpie wbrew zakazowi, to już jest jego wina, a nie ich. Ponadto zasoby finansowe odpowiednich jednostek organizacyjnych władz lokalnych są wzbogacane o wpływy z wymierzanych od czasu do czasu mandatów za złamanie zakazu. Wszyscy są zadowoleni, ale... ludzie topią się nadal. Czy więc nie lepiej byłoby znowu odwołać się do tej lepszej strony człowieka, do jego mądrości i przezorności? Może byłaby zatem skuteczniejsza tablica o takiej treści: Człowieku! W tym miejscu kąpiel jest niebezpieczna! Utopiło się tu już siedem osób. Ty możesz być ósmy. Zanim wejdziesz do wody – zastanów się!
Jeszcze inny przykład wart rozpatrzenia, to tzw. „wymagający nauczyciel”. Nie zawsze wymagania szkolne przybierają tak skrajną postać jak we wspomnianym już gimnazjum w Chyrowie. Jednak wymagający nauczyciel cieszy się zwykle dużym poważaniem i stanowi zwykle wzór do naśladowania dla innych nauczycieli. Również i sami uczniowie bardziej szanują takiego nauczyciela, który potrafi ich sobie podporządkować, niż takiego, który im pobłaża. Dlaczego się tak dzieje? Wynika to ze stosowanych we współczesnym świecie metod nauczania. Nauka w szkołach jest procesem pamięciowego przyswajania gotowych „prawd”. Nie ma tu miejsca na twórcze myślenie czy na myślenie krytyczne. Dotyczy to niemal wszystkich przedmiotów od historii po fizykę. Uczeń musi np. nie tylko zapamiętać poszczególne fakty historyczne, ale również wtłacza mu się określoną interpretację tych faktów. Próba krytycznego podejścia do nich przez ucznia może skończyć się oceną niedostateczną. Dorośli boją się pozwolić swym potomkom na krytyczne myślenie, bo boją się usłyszeć, co młodzi o nich naprawdę myślą. Dlatego wolą im wtłaczać gotowe schematy, gotowe reguły, gotowe osądy. Zabija to naturalną ciekawość, a siłą napędową do nauki staje się przymus. Proces dydaktyczny staje się w związku z tym trudny i nudny. Uczniowie muszą nie tyle poznawać, odkrywać, zdobywać, co „wkuwać”. Uczą się nie dla wiedzy, ale „na ocenę”, „aby zaliczyć”, „do egzaminu”, „do matury”, „dla uzyskania dyplomu”. Naturalne pragnienie poznawania, właściwe każdemu człowiekowi już od lat najmłodszych, zostaje brutalnie stłumione i zastąpione wymaganiem przyswajania gotowych treści. Rzecz jasna, że w tej sytuacji, im bardziej wymagający nauczyciel, tym lepsze efekty. Jednak skutkiem ubocznym takiego modelu nauczania jest to, że jest on całkowicie pozbawiony radości. A przecież naturalna radość poznawania i odkrywania towarzyszy nam już od wczesnego dzieciństwa. Przykładem jest zabawa, która dla dziecka pełni ważną rolę poznawczą, dając mu równocześnie dużo zadowolenia - dlatego dzieci do zabawy zmuszać nie trzeba. Czy więc jest możliwe aby na podobnych pozytywnych emocjach oprzeć nauczanie? Tak, tak i jeszcze raz tak! Ale... nie na naszej planecie. Przynajmniej jeszcze nie teraz. Trzeba by bowiem wszystko, co ludzie sądzą na temat nauczania, wywrócić do góry nogami. Nie jest to na razie możliwe w sposób globalny, spotkałoby się bowiem z olbrzymim oporem konserwatywnie nastawionej społeczności, a zwłaszcza środowiska nauczycieli. Musieliby oni wszyscy zrozumieć, że zaciekawienie i radość to znacznie lepsze stymulatory niż strach. Wtedy dopiero byliby zdolni pojąć rzecz następującą: Najlepszy nauczyciel to nie ten, który poprzez stawianie surowych wymagań wtłacza uczniom do głowy wiadomości zgodnie z określonym programem nauczania. Najlepszy nauczyciel to ten, który potrafi swoim uczniom zaszczepić miłość do wiedzy i umie ją z nich wydobyć. Szkoda, że tacy obdarzeni charyzmą pedagodzy zdarzają się na naszej planecie niezwykle rzadko.
Kolejny przykład to tzw. „demokracja parlamentarna”. Dzieli się ona na władzę ustawodawczą (parlament), wykonawczą (rząd) i sądowniczą. Jest to system oparty głównie na wymogach. Wszak tworzone przez parlament prawo to wielki zbiór wymagań: nakazów, zakazów, zaleceń, regulacji oraz sposobu postępowania wobec tych, którzy tych wymogów nie przestrzegają (zwykle represji, kar). Zadaniem rządu jest kierowanie państwem zgodnie z ustanowionym prawem, a zadaniem sądów jest rozstrzyganie sporów prawnych i karanie tych, którzy narzuconych przez prawo wymogów nie przestrzegają. Niektóre państwa demokratyczne, jak np. Stany Zjednoczone, kładą bardzo duży nacisk na przestrzeganie prawa, które jest tam wynoszone ponad wszystko. Dochodzi nawet do takich paradoksów, że odrzuca się w pełni wiarygodne i niepodważalne dowody winy jakiegoś bandyty czy mordercy i wypuszcza się go na wolność tylko dlatego, że owe dowody zostały zdobyte niezgodnie z prawem.
Sama demokracja, wbrew nazwie, zdaje się być w dużym stopniu iluzją. Winston Churchill słusznie nazwał ją „najgorszym systemem, nie licząc wszystkich pozostałych”. Czynny udział w działalności politycznej jest dostępny dla nielicznych, których stać na sfinansowanie kosztownej kampanii wyborczej, lub których popiera finansowo wystarczająco mocna partia. „Ludowładztwo” dla większości to mało świadomy udział w głosowaniu raz na kilka lat. Kandydaci na posłów czy radnych usiłują przekonać wyborców, że ich interesy i interesy wyborców są zgodne, co często mija się z prawdą i objawia się już w trakcie, lub dopiero po zakończeniu kadencji. Obietnice głoszone przez poszczególnych kandydatów w kampanii wyborczej są przy tym często ogólnikowe i bez pokrycia, a głosujący i tak nie są w stanie sprawdzić ich wiarygodności. W rezultacie o wyniku wyborów decydują często nie sprawy merytoryczne, ale ilość pieniędzy wydanych na kampanię czy popularność partii, która tego kandydata wystawiła. W przypadku wyborów tylko jednej osoby (np. prezydenta) znaczenie ma również popularność samego kandydata, który jest zwykle wyborcom dobrze znany, jednak w wyborach parlamentarnych czy samorządowych większość kandydatów jest najczęściej wyborcom nieznana3, lub znana w sposób niewystarczający. Według jakich więc kryteriów mają być wybierani? Ze względu na wygląd krawata, miły uśmiech czy ładną szatę graficzną ulotki podrzuconej pod drzwi? A może ze względu na głoszone przez nich hasła typu „będę dążyć do zmniejszenia bezrobocia” czy „zadbam o wzrost bezpieczeństwa publicznego”, które się i tak w większości powtarzają u wszystkich kandydatów?
Po wyborach wpływ społeczeństwa na władzę jest znikomy, a rząd ochoczo, choć często wybiórczo, zabiera się do wdrażania ustanawianych przed parlament wymogów. Jedynym, choć zupełnie „niedemokratycznym” sposobem oddziaływania silniejszych grup społecznych na władzę są wówczas różne społeczne protesty, strajki, demonstracje i blokady. Słabsi nie mają żadnych szans i możliwości, oprócz takich aktów desperacji jak oblanie się benzyną w miejscu publicznym i podpalenie lub przykucie kajdankami do bramy ministerstwa. Co prawda pewną rolę w wywieraniu nacisku na władzę wywierają niezależne media, ale rząd robi wszystko co możliwe, aby tą niezależność ograniczyć4. Zresztą interes bogatych właścicieli mediów zwykle nie pokrywa się z interesem najuboższych i najsłabszych. Nie istnieją zatem żadne demokratyczne mechanizmy wpływania społeczeństwa w okresie między wyborami, a raz wybranych parlamentarzystów usunąć się już nie da. Dodatkowo chroni ich immunitet poselski. Parlament jest więc jedną z najbardziej nieodpowiedzialnych instytucji w historii świata. Niemal wszystkich da się jakoś pociągnąć do odpowiedzialności, nawet prezydenta można postawić przed Trybunałem Stanu, ale czy można ukarać parlament za niewłaściwe, czy wręcz szkodliwe ustawy5? Po wyborach społeczeństwo praktycznie już nic, oprócz rewolucji, nie może zrobić, aż do następnych wyborów6. Jeżeli w parlamencie jakaś partia czy koalicja ma zdecydowaną większość, to opozycja nie ma wtedy żadnego wpływu na stanowione ustawy, może jedynie protestować z mównicy, często przy prawie pustej sali. Gdy w państwie dzieje się bardzo źle i działania rządu budzą wiele zastrzeżeń, to wpływ na bieg wydarzeń mogliby co prawda mieć sami posłowie, np. ogłaszając wotum nieufności dla premiera czy rozwiązując parlament, ale w takich sytuacjach interes grupowy staje się zwykle ważniejszy niż interes państwa. Ilu znalazłoby się przy tym posłów, którzy chcieliby ryzykować utratę ciepłej posadki? Dlatego można zaryzykować twierdzenie, że demokracja w rzeczywistości nie jest ludowładztwem, lecz tylko jego pozorem7.
Władza zaczyna więc realizować interesy rządzących zgodnie z tworzącymi się „grupami trzymającymi władzę” i międzygrupowymi powiązaniami. Teraz naprawdę okazuje się, że władza nigdy nie miała zamiaru dotrzymywać przedwyborczych obietnic. Zaczyna się „gra o pieniądze”, „podatki”, „budżet”, ale w tle toczy się również zakulisowa gra o korzyści indywidualne pewnych osób i korzyści zbiorowe pewnych wąskich grup. Gdybyśmy wiedzieli, co naprawdę myślą niektórzy politycy i jakie cele sobie stawiają, to być może niektórym by włosy na głowie dęba stanęły, a być może wybuchłaby nawet rewolucja. Niestety, współczesna polityka oparta jest głównie na mydleniu oczu. Czasem dzieje się jeszcze gorzej. Ponieważ urzędnicy państwowi, chociaż zarabiają niemało, to jednak znacznie mniej, niż np. niektóre gwiazdy sportu, więc niekiedy zdarza się, że chcą sobie jakoś to dodatkowo zrekompensować. Tak powstaje korupcja.
A co z resztą społeczeństwa? Reszta społeczeństwa musi być utrzymywana w ryzach za pomocą surowych wymogów. Bo jakże by inaczej mogło funkcjonować państwo? Strach pomyśleć, co by się stało, gdyby ludziom dać wolną rękę w decydowaniu o podstawowych sprawach ich bytu. Chaos? Rozprzężenie? Anarchia? Demontaż państwa? Nie, strajki i demonstracje trzeba tłumić, porządek musi być! Dlatego im surowsze prawa i dotkliwsze kary, tym lepiej. Przecież demokracja to najlepsza forma rządów, a kapitalizm jest najlepszym ustrojem społeczno-gospodarczym. Każdy ma równe szanse, a że komuś się nie udało, to tylko jego wina, bo się nie dość starał. – Takimi oto argumentami uzasadnia się celowość utrzymywania systemu, który z władzą ludu ma niewiele wspólnego.
A przecież można by inaczej. Wystarczyłoby oprzeć system nie na tworzeniu praw i zmuszaniu do ich przestrzegania, ale na głoszeniu wartości, do których wszyscy dążyć będą. I nie chodzi tu tylko o pewne ekonomiczne wskaźniki jak wzrost gospodarczy, zmniejszenie inflacji, itp. To głosi niemal każda współczesna władza. Chodzi o takie wartości, które nie tylko prowadzą do podnoszenia dobrobytu materialnego, ale które przede wszystkim wzbogacają człowieka duchowo. Nie chodzi więc o dążenie do państwa przymusu, ale do państwa zasad, powszechnie uznawanych nie z narzuconego obowiązku, ale ze względu na świadomość tego, że ich respektowanie przynosi dobre owoce. Nie chodzi tu także o dążenie do państwa prawa, a państwa sprawiedliwości, która przecież bardziej zależy od sumień ludzkich niż sztywnych i bezdusznych przepisów. Motorem działania i regulatorem zachowań powinny być nie artykuły, ustępy i paragrafy, do których się tak dużą wagę dziś przywiązuje8, ale wzniosłe cele wzbudzające powszechnie pozytywne emocje. Zamiast zmuszać i karać nieposłusznych można przecież zachęcać i promować aktywnych. Zamiast hamować i ograniczać można uwalniać i przyspieszać. Nie chodzi tu też przy tym o władzę ludu, ale o zapewnienie społeczeństwu możliwości wolnego, nieskrępowanego rozwoju. Inaczej działamy, kiedy coś musimy i inaczej – kiedy swobodnie realizujemy swoje pragnienia. To pierwsze jest narzuconą powinnością. To drugie przynosi radość. Nawet zakład pracy mógłby się wtedy przemienić z miejsca uciążliwego obowiązku w miejsce radości.
Zwolennicy mocnego prawa i twardej ręki nazwaliby od razu taki system nie dającą się nigdy zrealizować utopią. Być może powątpiewałoby w niego także wielu liberałów. Ale przecież każda nowa myśl, która burzy skostniałe poglądy, jest dla wielu podejrzana i niewiarygodna. Idealne państwo to nie tylko pomysł Tomasza Morusa. Nad tym zagadnieniem głowiło się wiele umysłów od Platona po Marksa. Komunizm był jednym z późniejszych pomysłów. Niektóre ideały komunizmu nie były zresztą wcale złe i nie należy potępiać ich w czambuł. „Od każdego według jego zdolności, każdemu według jego potrzeb” – ta piękna, choć już zapomniana, marksistowska sentencja wyraża przecież miłość bliźniego. Komunizm przegrał nie dla tego, że głosił błędne, szkodliwe idee - przynajmniej niektóre z nich były całkiem dobre. Przegrał, ponieważ jego twórcy usiłowali bezwzględnie i bezlitośnie wprowadzić głoszone przez siebie zasady, ograniczając ludzką wolność oraz stosując terror i przemoc. Nigdy nie zrozumieli, że nie można budować sprawiedliwości na gwałcie i krwi. Jednak odrzucać wszystkiego co komunistyczne nie można, bowiem byłoby to „wylewanie dziecka z kąpielą”. Wydaje się, że ideałem byłby system, który by łączył wszystkie dobre cechy komunizmu i kapitalizmu, promując równocześnie wolność, jednak nie samowolną, ale opartą na mądrości, uczciwości i odpowiedzialności, wolność nie bez zasad, ale bez ograniczeń. Ci, którzy wierzą w przyrodzoną niegodziwość człowieka, mogliby to nazwać utopią. Ci, którzy głoszą jego wielkość, mogliby zapytać: Czy nie warto by jednak spróbować? Może wtedy wreszcie zdołalibyśmy przejść od politycznego makiawelizmu do polityki uduchowionej?
Czy więc wymagania są ludziom potrzebne? Odpowiedź nie jest jednoznaczna, zależy to bowiem od stopnia rozwoju danej cywilizacji, od tego, co oni sami na ten temat uważają. Dopóki ludzie sądzą, że złodziejowi należy odcinać dłoń, a bluźniercy wyrywać język, to takie przekonanie jest ich jedynie słuszną prawdą i nic nie jest w stanie tego zmienić, aż oni sami nie zmienią swojego myślenia na ten temat. Podobnie, dopóki ludzie uważają, że jedynym sposobem na zapewnienie porządku społecznego w rodzinie czy państwie jest stawianie wymagań, to te wymagania są im potrzebne, tak długo, aż zmienią zdanie w tej sprawie. Zawsze bowiem można mieć nadzieję, że w końcu znajdą się bardziej wnikliwi obserwatorzy, którzy zaczną badać, co lepiej się sprawdza: czy przymus, czy łagodna perswazja, czy posługiwanie się strachem, czy oddziaływanie miłością. Jeśli w końcu dojdą do wniosku, że lepszymi od wymogów stymulatorami ludzkich zachowań są pozytywne emocje, to stanie się to zalążkiem nowego myślenia, które zainspiruje innych i w końcu doprowadzi do zmiany przekonań wielu. Wówczas otworzy się droga dla miłości bezwarunkowej i ludzie pojmą właściwy sens słów św. Augustyna: „Kochaj i rób co chcesz”. Zrozumieją, że kto naprawdę kocha, nigdy świadomie nie czyni zła, a przeciwnie, stara się o jak najwięcej dobra, dlatego nie trzeba go do niczego zmuszać ani w niczym go ograniczać. W cywilizacji miłości nie potrzebne są nawet prawa czy organa ścigania, bo wszyscy, wysoce świadomi, uczciwi i odpowiedzialni przedstawiciele tej cywilizacji sami wiedzą co mają robić i sami się pilnują. W takim społeczeństwie nawet zakaz wjazdu na skrzyżowanie przy czerwonym świetle nie byłby potrzebny, bo ludzie i tak by jechali w taki sposób, aby nikomu nie wyrządzić szkody. Jeśliby więc respektowali zasadę czerwonego światła czy ruchu prawostronnego, to nie ze względu na to, że są to obowiązujące wymogi, ale ze względu na korzyści dla dobra publicznego, jakie wynikają z ich stosowania. Ludzkość uczyni więc milowy krok naprzód, gdy przejdzie od bezmyślnego spełniania wymuszanych represjami nakazów i zakazów do świadomego i dobrowolnego respektowania zasad, które się sprawdzają i dlatego, że się sprawdzają. Dziś nie jest to jeszcze możliwe, ale trzeba wierzyć, że kiedyś będzie. Oby jak najszybciej.
|
