Odp: Egipskie Legendy

[Rafaela]

Wybrani bogowie

Ammit (Ammut) – potwór zwany „pożeraczem zmarłych”, przedstawiany z głową krokodyla, ciałem hipopotama i nogami lwa.

Amon – egipski „król bogów”, początkowo uzyskał istotną pozycję jako król Teb w Górnym Egipcie, gdzie oddawano mu cześć jako bogu urodzaju. Jego ranga stale rosła, bowiem był on gwarantem wspaniałości i potęgi władzy faraonów. Amona często przedstawiano w ceremonialnej koronie z dwoma pionowymi pióropuszami, a niekiedy także z głową barana. Jeszcze przed dojściem do władzy XVIII dynastii w połowie drugiego tysiąclecia przed Chrystusem. Amon, utożsamiany z bogiem-słońcem, jako AMON-RE stał się najwyższym bogiem Egiptu. Nadal sprawowany był jednak także odrębny kult boga RE. Faraonowie Totmes III i Amenhotep III nazywali siebie „synami Amona” i widzieli w nim sprawcę swoich zwycięstw nad wrogami. Za panowania Echnatona, syna Amenhotepa III, kult Amona został zakazany, bowiem nowy władca ogłosił ATONA najwyższym bogiem. Jednak w 1333 roku przed Chrystusem, kolejny faraon przywrócił kult Amona, przybierając imię Tutanchamona, „Żyjący Wizerunek Amona”. Z czasem kult Amona rozprzestrzenił się także poza granicami Egiptu, w Etiopii i Libii. Małżonką Amona była MUT, a ich syn nazywał się CHONSU.

Anubis – we wczesnym okresie uchodził za czwartego syna egipskiego boga-słońce RE, jednak w późniejszych czasach był uważany za syna boga wegetacji OZYRYSA i NEFTYDY, siostry IZYDY. Tuż po przyjściu na świat Anubisa Neftyda ukryła go w bagnach delty Nilu, chcąc go ochronić przed swoim małżonkiem SETEM. Malca znalazła bogini matka Izyda, która wychowała go. Kiedy Ozyrys opuścił Egipt, by szerzyć nauki po świecie, Anubis towarzyszył mu w jego podróżach. Później, gdy Ozyrys został zabity przez Seta, Anubis zajął się pochówkiem; zawinął ciało Ozyrysa w płótna, tworząc w ten sposób pierwszą mumię. Dlatego też uchodził za twórcę rytuałów pogrzebowych i zwracano się do niego jako „Pana Zwojów Mumii”. Bóg ten uczestniczył także w sądzie nad duszą zmarłego i prowadził sprawiedliwych zmarłych przed tron Ozyrysa. Anubisa przedstawiano pod postacią szakala lub jako mężczyznę z głową szakala.

Anukis – żona CHNUMA, matka SATIS.

Apep (Apop) – odwieczny, kosmiczny wróg RE, najwyższego boga panteonu egipskiego. Straszliwy wąż

Apep symbolizował chaos i zniszczenie. Każdego dnia, gdy bóg-słońce Re przemierzał nieboskłon na swym statku, Apep atakował statek boga. Wierzono też, że w czasie całkowitego zaćmienia połykał go w całości. Mimo swej okrutnej siły Apep nigdy nie odniósł ostatecznego zwycięstwa nad bogiem-słońce. Jednocześnie sam także nigdy nie został ostatecznie i całkowicie pokonany, chociaż wierzono, że czerwone niebo o zmierzchu jest świadectwem zwycięstwa słońca nad wężem. Według pewnego mitu Apep został zrodzony, gdy NEITH, „Wielka Matka”, bogini łączona z wojną i polowaniem, splunęła w otchłań NUN, pierwotnego chaosu wód. W czasach późniejszych Apepa utożsamiano z SETEM. Bardzo często jest też nazywany greckim imieniem APOPIS.

Apis (Hapi) – najbardziej znane spośród egipskich świętych zwierząt. Oddawano mu cześć w Memfis, a jego sanktuarium znajdowało się naprzeciwko świątyni wielkiego boga stwórcy PTAHA. Wierzono, że czarny byk Apis jest kolejnym wcieleniem lub „Wspaniałą Duszą” Ptaha, który, jak powiadano, przyjąwszy postać ognia zapłodnił dziewiczą jałówkę i narodził się z niej ponownie jako czarny byk. Każdego dnia Apisa wypuszczano na dziedziniec przyległy do jego świątyni, a kapłani przepowiadali przyszłość z jego ruchów i zachowań. Zwykle kolejne byki dożywały sędziwego wieku, ale gdy osiągały 25 lat, topiono je w zbiorniku z wodą. Dwukrotnie byki były zabijane przez Persów. Kapłani Ptaha potrafili rozpoznać nowego świętego byka na podstawie znaków na jego ciele, w tym białego trójkąta na czole i sierpa księżyca na prawym boku. O wielkiej czci, którą otaczano te zwierzęta, świadczy fakt, że ich zmumifikowane ciała grzebano w ogromnych podziemnych komorach grobowych z zachowaniem uroczystego ceremoniału.

Aton – egipski bóg tarczy słonecznej, który zyskał na znaczeniu w czternastym wieku przed Chrystusem, za panowania Amenhotepa IV, faraona z XVIII dynastii. Uznano wówczas, że jest on tożsamy z bogiem-słońce RE. Amenhotep IV wznosił Atonowi świątynie w pobliżu sanktuariów najwyższego boga AMONA i ku oburzeniu kleru Amona obsypywał je darami. Po czterech latach panowania faraon ogłosił, że kult Atona jest oficjalną religią państwa i że tego boga należy czcić jako jedynego stwórcę rodzaju ludzkiego. Kult innych bogów, a zwłaszcza Amona, został zakazany. W ramach polityki upowszechnienia nowej religii w całym państwie świątynie Amona zamknięto, a jego przedstawienia zatarto. Faraon zmienił swoje dotychczasowe imię Amenhotep, który znaczyło „Amon jest zadowolony”, na Echnaton, „Chwała Atona” lub „On, który jest oddany Atonowi”, i przeniósł swą stolicę z Teb do miasta, które dzisiaj jest znane jako el-Amarna, zbudo-wanego specjalnie dla chwały Atona. Aton zawsze jest przedstawiany jako ogromny czerwony dysk słoneczny, z którego wychodzą promienie światła. Wierzono, że promienie zakończone dłońmi przekazują piękno Atona władcy. Po śmierci Echnatona przywrócono kult Amona i innych bogów, zaś promienie Atona zniszczono, by jego piękno nie docierało już do Echnatona.

Atum – bóg stwórca, najstarszy z heliopolitańskiej Wielkiej Dziewiątki, którego imię znaczyło „Całkowity”, „Kompletny”. Był jednością z której wywodziła się wielość. Wedle Księgi Umarłych przeżyje on także koniec świata, będąc początkiem i końcem wszechrzeczy. Od czasów zredagowania Tekstów Piramid został zidentyfikowany z RE, stał się uosobieniem słońca zachodzącego. Odgrywał ogromną rolę w wierzeniach w życie pozagrobowe w okresie Starego Państwa – jeden z paragrafów Tekstów Piramid stwierdza, że ATUM-RE nie oddał zmarłego króla OZYRYSOWI. Mimo, że w czasach późniejszych solarną koncepcję tego bóstwa kwestionowały konkurencyjne wierzenia, jeszcze w Okresie Późnym Atum miał własną świątynię w Helio-polis. W świątyniach z czasów Nowego Państwa w przedstawieniach Boskich Narodzin Króla wizerunek Atuma jest umieszczany w Radzie Bogów. Ukazywany jest także pod drzewem Iszad, na którym bogini SESZAT i THOT zapisywali na liściach wydarzenia historyczne. Wzmianka o zrabowaniu brody Atuma w dniu buntu, występująca w Tekstach Sarkofagów, wiąże się z mitycznym królestwem Atuma. W sztuce występuje jako mężczyzna w podwójnej koronie Egiptu na głowie, czasem jednak przedstawiano go w postaci węża, skarabeusza, małpy lub ichneumona.

Ba i Ka – w wierzeniach starożytnych Egipcjan elementy duszy lub pierwiastka życia uwalniany z ciała po śmierci człowieka. Ba unosiło się ponad zmarłych i występuje zwykle w ikonografii pod postacią ptaka z ludzką głową. O Ka powiadano, że objawia się zmarłemu jako niebieski feniks. Powracało ono do grobu, gdzie zjadało pożywienie pozostawione przez krewnych i kapłanów. Przekonanie to było tak silnie zakorze-nione, że na ścianach grobowców zapisywano czasami menu takich posiłków.

Bastet – lokalna bogini z miasta Bubastis, „Domu Bastet”, stolicy jednego z nomów Dolnego Egiptu. Uchodziła za córkę boga-słońce RE, chociaż czasami nazywano ją także jego siostrą i małżonką. Później została żoną boga stwórcy PTAHA. W niektórych wersjach mitu to nie NEFTYDA, ale Bastet była matką Anubisa, boga z głową szakala. Pierwotnie Bastet, bogini-lwica, symbolizowała zarówno gorąco pochodzące od słońca, jak i potęgę spojrzenia boga Re. Mniej więcej od 1000 roku przed Chrystusem zaczęto ją przedstawiać jako kocicę lub kobietę z głową kota. Niemniej jednak w niektórych mitach zachowała ona aspekt zbliżony do SACHMET, lwiogłowej bogini. Bastet była zwykle boginią czyniącą dobro, chroniąc ludzkość przed chorobami i złymi duchami. Co ważniejsze, była boginią płodności i miłości, lubiła muzykę i taniec. W czwartym wieku przed Chrystusem odbywały się w jej świątyni w Bubastis uroczystości religijne, których celem było zapewnienie urodzajności w kraju. Kotom oddawano cześć jako świętym zwierzętom Bastet, a ich zmumifikowane ciała grzebano na terenie jej sanktuariów.

Bes – bóstwo domowego ducha ochronnego cieszącego się popularnością głównie wśród prostego ludu. Bes bowiem reprezentował szereg życzliwych, gnomopodobnych istot. Chroniły one osobiste sfery każdego człowieka i odpędzały od niego złe duchy. Ubiór Besa składał się najczęściej z noszonej na grzbiecie skóry lwa lub pantery. Duch ten często nosił na sobie także przeróżne przedmioty, które miały związek z każdym z wykonywanych przez niego zadań. Noże służyły ochronie przed demonami i niebezpiecznymi zwierzętami, zaś instrumenty muzyczne miały swoim dźwiękiem cieszyć i przychylnie nastrajać bóstwa, jednocześnie odpędzając złe duchy. Pierwotnie te karłowate istoty odpowiedzialne były za czas narodzin i miały chronić domostwa przed drapieżnikami. Później pole ich działania rozciągnięto na wiele przedmiotów domowych. W ten sposób wizerunki ducha Besa znalazły się na zagłówkach jako ochrona podczas snu oraz na lustrach i kosmetykach, aby chronić przed złymi czarami i urokami. Uwidaczniała się w ten sposób ich przynależność do świty bogini HATHOR, która odpowiadała m.in. za kobiece piękno.

Chepra – bóstwo popychające tarczę słoneczną.

Chnum – egipski bóg stwórca, który miał uformować świat na kole garn-carskim. Jego imię znaczy „Formierz”. Często był przedstawiany jako człowiek z głową barana, siedzący przy kole garncarskim, na którym stoi ulepiona przez niego istota. Chnum ulepił z gliny zarówno bogów, jak i ludzi. Dodatkowo opiekował się źródłami Nilu, kontrolując coroczne wylewy wielkiej rzeki. W jednej z legend król Dżeser z III dynastii (XXVII wiek przed Chrystusem) zapytał swego ministra i architekta, mędrca IMHOTEPA o przyczynę głodu, który od siedmiu lat nękał mieszkańców Egiptu. Poziom wody w Nilu nie podniósł się na tyle wysoko, by nawodnić pola i ludzie przymierali głodem. Imhotep doradził Dżeserowi, żeby złożył ofiary Chnumowi. Król posłuchał tej rady, po czym Chnum ukazał mu się we śnie i obiecał, że uwolni wody rzeki. W owym roku żniwa w królestwie były nadzwyczaj udane.